مدل شایستگی یک ابزار مدرن برای ارتقای عملکرد موفقیت‌آمیز کارمندان است. این مدل همچنین به کارفرماها کمک می‌کند تا استعدادهای مورد نیاز برای دستیابی به اهداف شغلی خود را استخدام یا مدیریت کنند.
قبل از این‌که بخواهید این ابزار را به بخش منابع انسانی سازمان‌تان اضافه کنید، باید بدانید که مدل شایستگی چیست؟ انواع آن چیست؟ چه مزایایی دارد؟ چه کاربردی دارد؟ استفاده از این مدل برای چه کسانی مناسب‌تر است؟ و در نهایت چگونه از این مدل استفاده می‌شود؟
برای آشنایی با مدل شایستگی، تا انتهای این مقاله از کار از ما با ما همراه باشید.
منظور از مدل شایستگی چیست؟
مدل شایستگی دستورالعملی است که توسط بخش منابع انسانی تهیه می‌شود و در آن، شایستگی‌های مورد نیاز برای توسعه عملکرد شغلی کارمندان و موفقیت در شغل‌شان توصیف می‌شود. شایستگی‌هایی که در این مدل ذکر می‌شود شامل دانش، مهارت‌ها، توانایی‌ها و رفتاری است که یک کارمند برای موفقیت در نقش شغلی خود به آن‌ها نیاز دارد و به همین دلیل باید از آن‌ها اطلاع داشته باشد.
در مدل شایستگی همچنین باید سطوح مهارت‌های مورد نیاز برای توسعه عملکرد شغلی کارمندان نیز مشخص شود. این به کارمندان و کارفرمایان تصویر واضح‌تری از این‌که در یک موقعیت خاص چطور می‌توان به موفقیت رسید، می‌دهد.
در سازمان‌هایی که از مدل شایستگی استفاده می‌کنند، کارمندان عملکرد موفقیت‌آمیزتری دارند. یک نظرسنجی شایستگی توسط انجمن مدیریت منابع انسانی نشان داد که از بین ۵۰۰ مدیر، ۹۳٪ از آن‌ها گفتند مدل شایستگی به عملکرد موفقیت‌آمیز سازمان آن‌ها کمک کرده است. (منبع: valamis)
شایستگی‌هایی که در این مدل ذکر می‌شود معمولا شامل موارد زیر هستند:
- دانش تخصصی
- مهارت‌های فنی
- سوابق تحصیلی
- تجربه مدیریت
- اثربخشی فردی
- شایستگی‌های محل کار
دستورالعمل‌های مدل شایستگی معمولا به صورت تصویری یا به صورت نموداری بیان می‌شوند. شرکت‌ها از مدل شایستگی برای تصمیم‌گیری در فرایند استخدام، در برنامه‌ریزی‌های آموزشی و در برنامه‌ریزی‌های جانشینی استفاده می‌کنند.
- بیشتر بخوانید: ارزیابی عملکرد
- بیشتر بخوانید: رشته علوم تجربی چه شغل هایی دارد
- بیشتر بخوانید: شغل های رشته علوم سیاسی
انواع مدل شایستگی چیست؟
مدل شایستگی انواع مختلفی دارد. برای این‌که بفهمید کدام مدل برای سازمان شما مناسب است باید بدانید که هر مدل چه کاری انجام می‌دهد و کدام مدل با اهداف شرکت شما مطابقت بیشتری دارد. در این صورت می‌توانید تصمیم بگیرید که کدام مدل را در سازمان‌تان اجرا کنید.
انواع مدل شایستگی عبارتند از:
1_ شایستگی اساسی
شایستگی اساسی شامل مهارت‌های پایه و اساسی مورد نیاز سازمان برای همه کارمندان است. این مهارت‌ها در واقع دستورالعمل‌هایی است که کارمندان باید انجام دهند. به بیانی دیگر، این نوع شایستگی یک ارزیابی پایه است که توانایی‌های کارمندان را ارزیابی می‌کند تا نشان دهد کارمندان چگونه باید با انتظارات کل شرکت هماهنگ شوند.
در این مدل، اهداف سازمان نوشته می‌شود تا قدرت و منحصر به فرد بودن سازمان نشان داده شود.
این مدل از شرکتی به شرکت دیگر متفاوت است زیرا بر اساس ارزش‌ها، اهداف و فلسفه هر سازمان نوشته می‌شود اما همچنین شامل الزامات اساسی مشترک مانند مهارت‌های ارتباطی یا کار گروهی نیز هست. مثلا شایستگی اصلی کارمندان در شرکتی که بسته‌های بین‌المللی را تحویل می‌دهد این است که بسته‌های مشتریان را به موقع به دست آن‌ها برسانند.
2_ شایستگی عملکردی
شایستگی عملکردی شامل مهارت‌ها و رفتارهای شغلی خاص است؛ بنابراین این نوع شایستگی در هر شغلی منحصر به فرد است. مثلا، شایستگی یک پیشخدمت رستوران، توانایی رسیدگی موثر به شکایات مشتریان است در حالی که شایستگی یک حسابدار، توانایی تجزیه و تحلیل داده‌های مالی و تهیه گزارش‌های مالی است.
شایستگی عملکردی توصیف می‌کند که کارمند باید چه رفتارها یا مهارت‌هایی داشته باشد تا در جایگاه خود بهترین عملکرد را داشته باشد.
3_ شایستگی شغلی
مدل شایستگی شغلی شامل مجموعه مهارت‌ها، توانایی‌ها و سایر ویژگی‌هایی است که به‌طور خاص در یک شغل یا نقش مورد نیاز است. این مدل، نیازهای لازم در یک نقش شغلی را مشخص می‌کند تا هر کارمند بتواند در آن نقش، عملکرد بهینه‌ای داشته باشد و به بهترین شکل ممکن عمل کند. مجموعه مهارت‌های انتخاب‌شده در این مدل، بر اساس مهارت‌های افراد موفق در این نقش‌های شغلی است.
این مدل، راهنمایی‌های لازم را به کارمندان ارائه می‌دهد تا یاد بگیرند تا چه حد می‌توانند نیازهای یک شغل را برآورده کنند. شایستگی‌های شغلی یک فرد در یک بخش ممکن است با فرد دیگری در همان بخش متفاوت باشد.
4_ شایستگی رهبری
شایستگی رهبری شامل مهارت‌های رهبری و رفتارهایی مانند توانایی‌های تصمیم‌گیری است. اگرچه می‌توان شایستگی رهبری را برای هر موقعیت شغلی که به رهبری و مدیریت کارمندان نیاز دارند به کار برد اما این مدل اغلب برای نقش‌های شغلی نظارتی و مدیریتی استفاده می‌شود.
5_ شایستگی سفارشی
هر سازمانی متفاوت است. بسته به سازمان شما، ممکن است خوب باشد که برای ایجاد یک مدل شایستگی خوب، انواع مدل‌های مختلف شایستگی را ترکیب و یک مدل شایستگی سفارشی بسازید.
مهم نیست برای ساخت مدل سفارشی‌تان از کدام انواع مدل شایستگی استفاده می‌کنید، مهم این است که مدل شایستگی سفارشی شما با اهداف و شایستگی‌های اصلی سازمان‌تان همسو باشد.
- بیشتر بخوانید: بهترین شغل های 10 سال آینده جهان
- بیشتر بخوانید: نیاز سنجی آموزشی
- بیشتر بخوانید: شاخص های ارزیابی عملکرد کارکنان
مزایای استفاده از مدل شایستگی چیست؟
به‌طور کلی یک مدل شایستگی استاندارد می‌تواند در تصمیمات حیاتی سازمان در مورد همه چیز، از استخدام گرفته تا اخراج، به آن‌ها کمک کند.
سازمان‌هایی که از مدل شایستگی استفاده می‌کنند از مزایای زیر بهره‌مند می‌شوند:
1_ همسویی استراتژیک
مدل شایستگی به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد تا عملکرد کارمندان را با اهداف یا استراتژی‌های سازمانی همسو کند.
2_ مشارکت بهتر کارمندان
یک مدل شایستگی با ارائه مجموعه شفافی از دستورالعمل‌ها، به کارمندان اجازه می‌دهد تا با مهارت‌ها، دانش و رفتارهایی که به موفقیت آن‌ها کمک می‌کنند، آشنا شوند و در نتیجه آن‌ها را به کار می‌گیرند.
3_ ارتقا مهارت‌ها
مدل شایستگی با شناسایی توانایی‌ها، مهارت‌ها و رفتارهای مورد نیاز برای موفقیت، فرصت‌هایی را برای ارتقای مهارت‌های کارمندان ایجاد می‌کند و آن‌ها را برای پیشرفت‌های آینده سازمان آماده می‌کند.
4_ ایجاد فرصت‌هایی برای یادگیری
شرکت‌ها می‌توانند با مقایسه مهارت‌های فعلی کارمندان با معیارهای تعریف‌شده در مدل شایستگی، کمبودها را شناسایی و برای یادگیری و توسعه حرفه‌ای کارمندان فرصت‌های یادگیری را در اختیار آن‌ها قرار دهند.
5_ اندازه‌گیری عملکرد
مدل شایستگی با یک سیستم سازگار و منصفانه، عملکرد کارمندان را ارزیابی می‌کند و با معیارهای واضحی اثربخشی عملکرد شغلی کارمندان را اندازه‌گیری می‌کند.
- بیشتر بخوانید: الگوی کرک پاتریک
- بیشتر بخوانید: فرایند جذب و استخدام نیروی انسانی
- بیشتر بخوانید: ارزیابی عملکرد کارکنان
مدل شایستگی برای چه کسانی مناسب است؟
مدل شایستگی برای ارائه اطلاعات مفید به کارفرماها و کارمندان ایجاد می‌شود. اگرچه این مدل توسط متخصصان آموزش و بخش منابع انسانی جهت کمک به شرکت‌ها برای توسعه عملکرد کارمندان، استخدام کارمندان با استعداد و حفظ استانداردهای بالا استفاده می‌شود، اما می‌تواند برای هر بخش، هر تیم، هر جایگاه شغلی و افراد در هر سطح شغلی به کار برده شود.
مدل شایستگی گاهی برای یک صنعت یا یک سازمان خاص طراحی می‌شود و گاهی ممکن است برای گروه‌های شغلی یا مشاغل خاصی ایجاد می‌شود.
در زمینه‌هایی مانند فروش و رهبری که در مدل شایستگی آن‌ها، شایستگی‌های اساسی به‌طور گسترده ذکر می‌شود، همچنین ممکن است استانداردهای صنعتی پذیرفته‌شده نیز در دستورالعمل آن‌ها آورده شود.
کاربرد مدل شایستگی چیست؟
مدل شایستگی می‌تواند ابزار موثری برای همه کسب و کارهای کوچک و بزرگ باشد. این مدل‌ها معیاری برای موفقیت تعیین می‌کنند و برای انجام درست کارها، نقشه راه روشنی به کارمندان ارائه می‌دهند. از این رو، می‌توانند ابزار مناسبی به‌ویژه در فرایند استخدام باشند.
مدل شایستگی همچنین چارچوبی ارائه می‌دهد و شرکت‌ها می‌توانند برای تقویت عملکرد منابع انسانی در چندین حوزه اصلی از آن استفاده کنند. این حوزه‌های اصلی عبارتند از:
1_ آگهی‌های شغلی
استفاده از مدل شایستگی می‌تواند در فرایند ایجاد آگهی‌های شغلی به شما کمک کند افرادی را پیدا کنید که با شرایط شغلی مورد نظر شما بیشترین تطابق را دارند.
2_ مصاحبه‌ها
مصاحبه‌های مبتنی بر یک مدل شایستگی به شما کمک می‌کند تا مهارت‌ها و تجربیات افراد را بهتر ارزیابی کنید و بهتر تصمیم بگیرید که آیا این فرد برای موقعیت شغلی شما مناسب است یا نه.
3_ آموزش حین کار
مدل شایستگی با داشتن فهرست خوبی از مهارت‌ها، رفتارها و دانش مورد نیاز کارمندان، می‌تواند نقشه راه موثری برای مربیان و استخدامی‌های جدید ایجاد کند.
4_ ارزیابی عملکرد
مدل شایستگی انتظاراتی تعیین می‌کند و به متخصصان بخش منابع انسانی کمک می‌کند تا به‌راحتی عملکرد یک کارمند را بر اساس مدل تعریف‌شده ارزیابی کنند.
چگونه یک مدل شایستگی طراحی کنیم؟
برای ایجاد یک مدل شایستگی موثر برای سازمان‌تان طبق مراحل زیر عمل کنید:
1_ شایستگی‌های مورد نیازتان را شناسایی کنید
در طول این مرحله، با مدیران اجرایی و کارمندان ناظر مشورت کنید تا بدانید چه شایستگی‌هایی برای یک جایگاه شغلی لازم است. مشورت با این افراد می‌توانند در شناسایی مهارت‌ها و رفتارهای شایسته کارمندان به شما کمک کنند.
برای تعیین شایستگی‌های مد نظرتان، منابع مرتبط را جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل کنید و موارد زیر را در نظر داشته باشید:
- شرح شغل
- گزارش‌های پروژه
- اهداف و استراتژی‌های شرکت
- تحقیق در بخش مربوطه
- بررسی عملکرد کارمندان در گذشته
همچنین می‌توانید به محصولات ارائه‌شده توسط کارمندان توجه کنید و ببینید که چگونه این کار بر نتایج یک کسب و کار تاثیر می‌گذارد. این کار می‌تواند به شما کمک کند تا دانش، مهارت‌ها و رفتارهایی که در نقش‌های شغلی خاص مورد نیاز است را شناسایی کنید تا بتوانید به اهداف تجاری‌تان برسید و کسب و کارتان را توسعه دهید.
2_ لیستی از شایستگی‌های مدنظرتان تهیه کنید
این فهرست می‌تواند شامل شایستگی‌های شغلی و شایستگی‌های اصلی باشد که ارزش‌ها، اهداف و فرهنگ شرکت شما را منعکس می‌کند. همچنین در صورت نیاز ممکن است برای نقش‌های خاصی شایستگی‌های رهبری نیز به لیست‌تان اضافه شود.
در این مرحله، فهرست شایستگی‌های خود را به صورت انتقادی بررسی کنید. مطمئن شوید که شایستگی‌های لیست‌شده به‌اندازه کافی به کارمندان کمک می‌کنند تا به اهداف خود برسند و به متخصصان بخش منابع انسانی کمک می‌کند تا از بین کاندیدها، مناسب‌ترین فرد برای یک موقعیت شغلی را به‌راحتی شناسایی کنند.
3_ چارچوب مدل شایستگی‌تان را ایجاد کنید
مولفه‌هایی که برای مدل شایستگی خود انتخاب می‌کنید و نحوه ساختار آن‌ها باید منعکس‌کننده نیازهای سازمان باشد.
این چارچوب می‌تواند شامل اهداف و ارزش‌‌های شرکت باشد و همچنین می‌تواند یک نمای کلی از یک موقعیت شغلی خاص باشد که شامل شرح شغل، مسیر شغلی مناسب و… است.
در این‌جا چند مولفه رایج وجود دارد که می‌تواند آن‌ها را در چارچوب ذکر کنید:
- مهارت‌های فنی
- صلاحیت‌های شغلی
- دانش ضروری
- نگرش و رفتار
- گواهینامه‌های صنعتی
در این مرحله همچنین می‌توانید مشخص کنید که مدل شایستگی شما چه شکلی باشد؛ می‌تواند ساده یا در طرح‌های بصری مانند هرم، جدول، نمودار و… باشد.
4_ مدل شایستگی‌تان را بسازید
مدل شایستگی در مدل‌های مختلفی ساخته می‌شود؛ مثلا ممکن است با یک نقش خاص شروع شود و سپس اجزای آن ترسیم شوند یا می‌تواند با شناسایی مهارت‌ها و سپس اشاره به پروژه‌ها، مشاغل و نتایج کسب و کار ساخته شود. همچنین برخی از مدل‌های شایستگی مدرن ممکن است از روی یک رویکرد مشخص ساخته شوند و ارتباط بین مهارت‌ها، رفتارها، مشاغل و پروژه‌ها را ترسیم کند.
برای بهترین نتایج، از تحقیقات‌تان استفاده کنید، از متخصصان نظر بگیرید و با کارمندان ناظر و سایر اعضای مرتبط با تیم خود مشورت کنید. همچنین همان‌طور که مدل شایستگی‌تان را می‌سازید، از کارشناسان بازخورد بگیرید و در صورت لزوم، مدل‌تان را اصلاح کنید و تغییر دهید تا در نهایت یک مدل شایستگی موثر تهیه کنید.
کلام آخر
حال که متوجه شدیم مدل شایستگی چیست می‌توانیم چنین نتیجه بگیریم که سازمان‌های موفق از مدل شایستگی استفاده می‌کنند زیرا آن‌ها به فرایندهای استخدام، آموزش و برنامه‌ریزی مسیر شغلی برای کارمندان‌شان اهمیت می‌دهند.
مدل شایستگی نه تنها طی کردن فرایندهای مختلف سازمان را برای بخش منابع انسانی آسان‌تر می‌کند، بلکه به بهبود عملکرد کارمندان نیز کمک می‌کند و به همین دلیل است که استفاده از مدل شایستگی، موفقیت و پیشرفت سازمان را تضمین می‌کند.
منابع:
