به گفته قانون کار، قرارداد کاری هم می‌تواند کتبی و هم می‌تواند شفاهی باشد. بنابراین، شکایت از کارفرما بدون قرارداد امکان‌پذیر است.
کارمندانی که حقوق ذکر شده در قرارداد کاری‌شان را دریافت نمی‌کنند، می‌توانند با جمع‌آوری مدارک لازم جهت اثبات ادعای خود و اثبات حضور خود در محل کار، از کارفرما شکایت کنند.
شکایت از کارفرما بدون قرارداد شرایط خاصی دارد و به دو روش حضوری و اینترنتی قابل انجام است. همچنین لازم است به این نکته مهم هم اشاره کنیم که این پروسه هیچ هزینه‌ای ندارد.
در ادامه این مقاله از کار از ما، فرایند ثبت شکایت از کارفرما بدون قرارداد را به‌طور کامل بررسی کرده‌ایم.
شکایت از کارفرما بدون قرارداد امکان پذیر است؟
در صورتی که کارفرما طبق قرارداد کاری که بین او و کارمندش وجود دارد به تعهدات خود عمل نکند، مثلا حق ماموریت در قانون کار را پرداخت نکند، بیمه رد نکند، اضافه کاری ندهد، حقوق پرداخت نکند، بدون هیچ دلیل موجهی نیرویی را اخراج کند و…، کارمند می‌تواند از کارفرما شکایت کند.
حالا یکی از رایج‌ترین سوالات در حوزه حقوق کار این است که آیا شکایت از کارفرما بدون قرارداد امکان‌پذیر است یا نه؟ برای پاسخ به این سوال بهتر است ابتدا تعریف قرارداد کاری در قانون کار را بررسی کنیم.
ماده ۷ قانون کار، قرارداد کار را این چنین تعریف کرده است:
قرارداد کار، عبارت است از قرارداد کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر در قبال دریافت حق‌‌السعی، کاری را برای مدت موقت یا مدت غیر موقت برای کارفرما انجام میدهد.
به زبان ساده، قرارداد کار توافقی میان کارمند و کارفرما است که بر اساس آن کارمند و کارفرما متعهد می‌شوند وظایفی که در قرارداد ذکر شده است را انجام دهند و کارمند در ازای انجام درست آن کارها، حقوق مشخصی دریافت کند. پس بر اساس این تعریف، قرارداد کاری هم می‌تواند شفاهی و هم می‌تواند کتبی باشد.
بنابراین اگر بخواهیم به سوالی که در ابتدای بحث مطرح کردیم پاسخ دهیم باید بگوییم بله، شکایت از کارفرما بدون قرارداد امکان‌پذیر است. کارمندان یا کارگران می‌توانند بدون هیچ مدرک کتبی، شکایتشان از کارفرما را ثبت کنند و حق قانونی خود را بگیرند اما از آن‌جایی که شکایت کردن با قرداد شفاهی سخت‌تر است و تمام بار اثبات بر عهده کارمندان است، بهتر است هنگام استخدام، قرارداد کاری را به صورت مکتوب نوشت و حتی کارمندان برای خودشان یک کپی از آن بگیرند.
در نتیجه، نداشتن قرارداد کتبی خلاف قانون یا به معنای پایمال کردن حقوق کارمندان نیست زیرا بر اساس تعریف بالا، قرارداد کاری می‌تواند هم کتبی و هم شفاهی باشد. ترجیح این است که قرارداد کتبی نوشته شود تا در صورت بروز هرگونه مشکل، رسیدگی به کارها راحت‌تر انجام شود.
کارفرمایان می‌توانند با پرداخت به‌موقع حقوق و برخی مزیت‌های دیگر موجب رضایت کارمندان از کسب‌وکار شوند تا مشکلاتی مانند شکایت بابت عدم پرداخت حقوق یا مزایا پیش نیاید. گاهی حتی با وجود این شرایط ممکن است کارمندان قصد خروج از شرکت را داشته باشند؛ در اینجا کارفرما می‌تواند با انجام مصاحبه خروج دلیل اصلی کارمندان برای این کار را متوجه شود و در صورت امکان نظر آن‌ها را تغییر دهد. اگر می‌خواهید درباره این مصاحبه بیشتر بدانید، پیشنهاد می‌دهیم مقاله مصاحبه خروج را بخوانید.
- بیشتر بخوانید: بیمه مسئولیت کارفرما در قبال کارکنان
- بیشتر بخوانید: حق ماموریت در قانون کار
- بیشتر بخوانید: صفر تا 100 بیمه کارفرما
- بیشتر بخوانید: شغل های با سرمایه کم
اگر کارمندی بخواهد بدون قرارداد از کارفرمای خود شکایت کند، فقط برای اثبات رابطه کاری نیاز به مدرک دارد اما از آن‌جایی که کلا در این موارد قانون طرف کارمندان است، اثبات رابطه کاری هم بدون مدرک کتبی امکان‌پذیر است.
همچنین باید به این نکته اشاره کنیم که شکایت از کارفرما بدون قرارداد نه تنها امکان‌پذیر است بلکه نداشتن قرارداد کتبی در مرحله شکایت به ضرر کارفرما هم خواهد بود زیرا کارمندان ممکن است موارد اشاره شده در قرارداد شفاهی را بیشتر از آن‌چه در واقعیت توافق شده بود، ارائه دهند.
در نتیجه، نداشتن قرارداد کتبی نمی‌تواند حقوق کارمندان را از آن‌ها بگیرد بلکه ممکن است ضرر و زیان‌های مالی و قانونی زیادی هم برای کارفرماها داشته باشد.
شکایت از کارفرما بدون قرارداد چه شرایطی دارد؟
اگرچه کارمندان می‌توانند بدون داشتن قرارداد کتبی از کارفرماهایشان شکایت کند اما آن‌ها همچنین باید همه شرایط شکایت از کارفرما بدون قرارداد را هم داشته باشند؛ در صورتی که کارمندان حتی یکی از این شرایط را هم نداشته باشند، نمی‌توانند شکایتی ثبت کنند.
شرایط لازم برای شکایت از کارفرما بدون قرارداد به شرح زیر است:
- داشتن اهلیت قانونی: اولین شرط این است که کارمند از اهلیت قانونی برخوردار باشد. بر اساس قانون مدنی، اهلیت به معنای داشتن عقل و رسیدن به بلوغ است. در صورتی که کارمند از اهلیت قانونی برخوردار نباشد، ولی، قیم یا نماینده قانونی او باید به نیابت از او، کارهای شکایت را انجام دهد.
- داشتن شرایط مندرج در ماده ۹ قانون کار: ماده ۹ قانون کار می‌‌گوید هنگام بستن قرارداد باید به این نکته توجه کرد که قرارداد صحت و مشروعیت داشته باشد؛ یعنی موضوع قرارداد مشخص باشد و ممنوعیت قانونی و شرعی طرفین در تصرف اموال یا کار مورد نظر وجود نداشته باشد. در صورت نداشتن این شرایط، قرارداد چه کتبی و چه شفاهی ارزشی ندارد و کارمند نمی‌تواند با آن قرارداد شکایتی ثبت کند.
- داشتن حساب در سامانه جامع روابط کار: اگر افراد بخواهند شکایت خود را به صورت اینترنتی ثبت کنند حتما باید در سامانه جامع روابط کار به آدرس mcls.gov.ir، ثبت‌نام کرده و حساب کاربری و رمز ورود داشته باشند.
- داشتن مدارک اثبات حضور در محل کار: مدارک لازم برای اثبات قرارداد شفاهی عبارتند از شهادت نامه، استشهادیه کتبی از همکاران، سوابق بیمه رد شده از طرف شرکت، پرینت ساعت‌های ورود و خروج و…
کارفرما طی روند شکایت کارگران می‌تواند دوباره آن‌ها را استخدام کند؛ اما استخدام دوباره کارمندان قبلی چه سودی برای کسب‌وکار دارد؟ ما پاسخ این سوال را در یک مقاله جداگانه داده‌ایم.
- بیشتر بخوانید: شغل های 10 سال آینده ایران
- بیشتر بخوانید: شغل پردرآمد برای آقایان
- بیشتر بخوانید: شغل های رشته انسانی برای خانم ها
نحوه اثبات کار بدون قرارداد
داشتن قرارداد کاری بین کارگر و کارفرما اهمیت زیادی دارد، اما اگر به هر دلیلی قراردادی تنظیم نشده، کارگر می‌تواند از راه‌های دیگری رابطه کاری خود با کارفرما را اثبات کند. از جمله متداول‌ترین روش‌ها برای انجام این کار عبارت هستند از:
| روش | توضیحات |
| فیش‌های حقوقی | فیش‌های حقوقی و مستندات پرداختی یکی از مدارک اثبات کار بدون قرارداد هستند. |
| ایمیل‌ها و مکاتبات | ایمیل‌ها و مکاتباتی که با همکاران یا کارفرما دارید که نشان‌دهنده فعالیت کاری شما برای کارفرماست نیز برای اثبات کار بدون قرارداد مفید هستند. |
| شهادات همکاران | همکاران می‌توانند مبنی بر حضور و فعالیت شما در محل کار شهادت دهند. |
| مدارک شغلی | کارت شناسایی کارمندی یا هر نوع کارت مشابه می‌تواند به‌عنوان مدرک شغلی جهت اثبات کار استفاده شود. |
| تاییدیه لیست حقوق کارگر: | تاییدیه لیست حقوق کارگر معمولاً توسط بخش منابع انسانی یا خود کارفرما صادر می‌شود. در این مدرک نکاتی مثل تاریخ شروع و پایان کار، سمت شغلی و میزان حقوق ذکر شده است. |
| بیمه | مدارک بیمه مانند بیمه‌نامه یا مستندات پرداخت حق بیمه؛ گواهی اشتغال شما برای کارفرما هستند. |
| پیش‌واریزی مزد | ممکن است کارفرما پیش‌پرداخت یا پیش‌واریزی حقوق داشته باشد که از این مستندات می‌توان به‌عنوان مدرک برای اثبات کار بدون قرارداد استفاده کرد. |
پیشنهاد می‌دهیم قبل از شکایت از کارفرما، در ابتدا نرخ بیکاری حوزه شغلی خود را بررسی کنید؛ شاید نرخ بیکاری حوزه کاری‌تان به قدری باشد که با خروج از کار فعلی، تا مدتی طولانی نتوانید شغل جدیدی بیابید! ما در مقاله‌ای با عنوان کمترین نرخ بیکاری در کدام رشته است؟ در این مورد بیشتر صحبت می‌کنیم.
نحوه شکایت از کارفرما بدون قرارداد
اگر افراد شرایط لازم را برای شکایت از کارفرما بدون قرارداد داشته باشند، می‌توانند از طریق یکی از روش‌های زیر شکایتشان را ثبت کنند:
1_ شکایت از کارفرما بدون قرارداد به صورت حضوری
از آن‌جایی که افراد قرارداد ندارند، قبل از هرکاری باید مدارک لازم جهت اثبات حضور خود در محل کار از جمله این‌که در فلان بازه زمانی معین در محل کار به عنوان فلان نیرو حضور داشته و کارهای مورد نظر کارفرما را اجرا کرده است و مدارک لازم جهت اثبات ادعای خود مانند سوابق بیمه، استشهادیه کتبی و… را جمع‌آوری کنند.
سپس در سامانه وزارت کار و رفاه اجتماعی ثبت نام کنند و کد رهگیری بگیرند، به اداره کار رفاه و تعاون اجتماعی بروند، با داشتن مدارک هویتی لازم مانند شناسنامه و کارت ملی فرم مخصوص شکایت‌نامه که شامل اطلاعات شخصی کارمند، محل کار و شکایت اصلی است را پر کنند تا شکایتشان ثبت شود. نکته قابل توجه در این بخش این است که افراد باید شکایت خود را در چهار خط بنویسند و از توضیح بیش از حد خودداری کنند.
پس از ثبت شکایت، اداره یک زمان مشخص را به او اعلام می‌کند و فرد باید در آن زمان تعیین‌شده در جلسه رسیدگی حاضر شود. سپس ابلاغیه‌ای به کارفرما ارسال می‌شود و زمان جلسه را به او اطلاع می‌دهند.
2_ شکایت از کارفرما بدون قرارداد به صورت اینترنتی
شکایت اینترنتی راحت‌تر از شکایت حضوری است. در این مرحله هم ابتدا افراد باید مدارک مورد نیاز خود را جمع‌آوری کنند سپس برای احراز هویت به دفاتر پیشخوان دولت بروند یا در سامانه جامع روابط کار به آدرس prkar.mcls.gov.ir ثبت‌نام و نام کاربری و رمز عبور دریافت کنند.
مراحل ثبت شکایت از کارفرما بدون قرارداد در این سایت به شرح زیر است:
- وارد شدن در سایت با استفاده از نام کاربری و رمز عبور
- انتخاب گزینه پنجره خدمات
- انتخاب گزینه ثبت دادخواست بدوی از پوشه اداره کل روابط کار
- ثبت شکایت
- پس از ثبت شکایت، سامانه جامع روابط کار پیامکی به کارمند و کارفرما می‌فرستد و زمان رسیدگی و حضور در جلسه را به آن‌ها اطلاع میدهد.
روند جلسه رسیدگی به شرح زیر است:
- کارمند و کارفرما جهت حل اختلاف باید در جلسه حاضر شوند.
- کارمند باید مدارک لازم جهت اثبات ادعای خود را به همراه داشته باشد.
- در روش‌های ثبت شکایت، شکایت اصلی باید در حد چند خط ذکر می‌شد. در جلسه رسیدگی، کارمند می‌تواند شکایت خود را به‌طور دقیق‌تر و جزئی‌تر بیان کند.
- در صورتی که مشکل آن‌ها در جلسه رسیدگی حل نشد، دو هفته بعد جلسه تشخیص شکایت برگزار می‌شود.
- در جلسه تشخیص شکایت، کارشناسان مدارک کارمند و گفته‌های طرفین را به‌طور دقیق بررسی و رای را صادر می‌کنند.
- در صورتی که رای صادر شده توسط کارفرما و کارمند تایید شود، پروسه شکایت تمام می‌شود.
- در صورتی که رای صادر شده توسط کارفرما و کارمند تایید نشود، تا حداکثر ۱۰ روز بعد جلسه حل اختلاف برگزار می‌شود.
- اگر مشکل کارمند و کارفرما در جلسه حل اختلاف هم حل نشد، شکایت به دادگاه ارجاع می‌شود تا مشکل توسط یک مرجع بالاتر حل شود.
- اگر کارفرما در مرحله آخر هم حقوق و مزایای کارمند را پرداخت نکند، دادگاه مبلغ مورد نظر را برای پرداخت به کارمند از حساب بانکی کارفرما یا از اموال او برمی‌دارد و رای را به این صورت اجرا می‌کند.
- بیشتر بخوانید: بهترین شغل برای خانم ها در آلمان
- بیشتر بخوانید: کار در خانه بدون سرمایه اولیه
- بیشتر بخوانید: شغل های پردرآمد
مدارک لازم برای شکایت از کارفرما بدون قرارداد چیست؟
همان‌طور که گفتیم، نداشتن قرارداد کتبی مانع از ثبت شکایت نمی‌شوند بلکه کارمندان برای شکایت از کارفرما بدون قرارداد باید مدارک بیشتری به همراه داشته باشند که برخی از این مدارک عبارتند از:
- مدارک هویتی مانند شناسنامه و کارت ملی
- مدارک مربوط به اثبات ادعای خود برای شکایت از کارفرما
- داشتن نام کاربری و رمز عبور در سامانه جامع روابط کار
- مدارک مربوط به اثبات وجود رابطه و قرارداد کاری مانند حکم استخدام، ارتقای شغلی و تغییر پست، استشهادیه کتبی با امضا از طرف همکاران یا اهالی محل کار که می‌توانند در جلسه حضور پیدا کنند و به وجود رابطه کاری شهادت دهند، سوابق بیمه پرداخت‌شده توسط کارفرما، پرینت برگه ورود و خروج به شرکت، پرینت واریزی از سمت کارفرما به حساب کارمند، پرینت پیام‌های کاری ارسال‌شده بین کارمند و کارفرما، برگه مرخصی یا ماموریت تاییده‌شده از سوی شرکت، معرفی‌نامه کارمند به سایر موسسه‌ها مانند بانک، کارت بهداشت کارمند که از سوی اداره بهداشت محیط کار صادر شده است، معاینات پزشکی پیش از استخدام، تقاضای کارمند برای ارسال بازرس به محیط کار و انجام تحقیق برای اثبات حضور او در آن محل کار و هر مدرک دیگری که وجود رابطه کاری و حضور کارمند در آن مجموعه را اثبات می‌کند.
مرجع شکایت از کارفرما بدون قرارداد
همان‌طور که می‌دانید، هر مشکل حقوقی توسط مرجع‌های قانونی مربوطه حل و فصل می‌شود. در نتیجه، شکایت از کارفرما بدون قرارداد هم توسط مرجع‌های قانونی خاصی پیگیری می‌شود. در ادامه این مرجع‌ها را معرفی می‌کنیم و وظایف هر کدام را به‌طور مختصر توضیح می‌دهیم:
1_ شورای اسلامی کار یا انجمن صنفی
اولین جایی که کارمندان باید برای شکایت از کارفرما به آن‌جا بروند، شورای اسلامی کار است. در این مرجع قانونی، کارشناسان تمام تلاش خود را می‌کنند تا مشکل میان کارمند و کارفرما حل شود.
در صورتی که شورای اسلامی کار وجود نداشته باشند، کارمندان باید برای ثبت شکایت خود به شورای صنفی مراجعه کنند.
2_ هیات تشخیص کار
اگر مشکل کارمند و کارفرما در شورای اسلامی یا انجمن صنفی حل نشود یا به توافق نرسند، پرونده آن‌ها به هیات تشخیص کار ارجاع داده می‌شود. در این هیات سه نفر حضور دارند؛ یک نفر نماینده مدیران، یک نفر نماینده کارمندان و یک نفر نماینده وزارت کار.
3_ هیات حل اختلاف
هیات حل اختلاف مرجعی است که به تجدید نظرها و آرا رسیدگی می‌کند. در صورتی که کارمند و کارفرما رای هیات تشخیص کار را نپذیرند، هیات حل اختلاف رای هیات تشخیص کار را تجدید نظر می‌کند و در بازه زمانی ۱۵ روزه، رای قطعی صادر می‌شود.
اعضای این هیات ۹ نفر هستند؛ ۳ نفر نماینده کارمندان، ۳ نفر نماینده کارفرمایان و ۳ نفر نماینده دولت.
هزینه شکایت از کارفرما بدون قرارداد
یکی دیگر از سوالات افراد در خصوص شکایت از کارفرما بدون قرارداد، هزینه این کار است. متاسفانه برخی از کارمندان تصور می‌کنند برای طی کردن این مراحل و ثبت شکایت باید هزینه‌های زیادی بپردازند و به همین دلیل برای ثبت شکایت اقدام نمی‌کنند در صورتی که واقعیت چیز دیگری است.
واقعیت این است که شکایت از کارفرما بدون قرارداد هیچ هزینه‌ای ندارد.
اگر کارمندان شکایتشان را خودشان ثبت کنند و از کافی‌نت کمک نگیرند، هیچ هزینه‌ای برای این کار وجود ندارد. تنها هزینه‌ای که افراد در فرایند شکایت باید بپردازند زمانی است که می‌خواهند شکایت خود را به صورت اینترنتی ثبت کنند. در این مرحله، برای ثبت‌نام در سامانه جامع روابط کار مبلغی حدود ۲۶ هزار تومان از افراد گرفته می‌شود و این تنها هزینه شکایت از کارفرما بدون قرارداد است.
بنابراین به یاد داشته باشید و به اطرافیان خود هم اطلاع دهید که این پروسه نه تنها هزینه‌ای ندارد، بلکه پیگیری آن باعث می‌شود تا بتوانید حق و حقوق‌تان را دریافت کنید.
کلام آخر
یکی از موضوعات مهمی که بهتر است هنگام استخدام اتفاق افتد، بستن قرارداد کاری کتبی بین کارفرما و کارمند است تا در صورت بروز مشکل، به‌راحتی بتوانند آن را پیگیری کنند. اما اگر هم چنین قراردادی وجود ندارد، کارمندان نباید نگران باشند زیرا شکایت از کارفرما بدون قرارداد امکان‌پذیر است. در آخر از شما دعوت می‌کنیم که مقاله همه چیز درباره شکایت از کارفرما را هم بخوانید.
