رهبری خدمتگزار یکی از سبک های رهبری است که در آن، رهبر به‌جای کسب قدرت یا منافع شخصی، نیازهای اعضای تیم را در اولویت می‌گذارد. این رهبران با فروتنی، توانمندسازی اعضا و تشویق آن‌ها به همکاری، یک محیط کاری حمایتی و سازنده‌ای پرورش می‌دهند و اعضای تیم را به سمت دستیابی به اهداف سازمان هدایت می‌کنند.
این مقاله از کار از ما به بررسی کامل سبک رهبری خدمتگزار می‌پردازد. آشنایی با این سبک رهبری به رهبران کمک می‌کند تا راحت‌تر تصمیم بگیرند که آیا این سبک با اهداف و ارزش‌های سازمان آن‌ها همسو است یا نه.
رهبری خدمتگزار چیست؟
رابرت کی گرین لیف برای اولین بار در سال ۱۹۷۰ مفهوم رهبری خدمتگزار را در مقاله خود تحت عنوان “خدمتکار به‌عنوان رهبر” ذکر کرد. او در این مقاله، یک نظر پیشگامانه درباره سبک رهبری خدمتگزار ارائه داد:
“رهبران زمانی اثربخش هستند که رفاه و رشد اعضای تیم خود را در اولویت قرار دهند.”
از آن زمان به بعد، رهبری خدمتگزار به یکی از سبک‌های رهبری قدرتمند تبدیل شده است که سازمان‌ها را از مدیریت سنتی و قدرت‌محور به سمت فرهنگ سازمانی مبتنی بر اعتماد و همدلی سوق می‌دهد.
رهبری خدمتگزار سبکی از رهبری است که در آن، رهبر به جای این‌که به‌دنبال کسب قدرت یا منافع شخصی خود باشد، بر خدمت به اعضای تیم و رفع نیازهای آن‌ها متمرکز است. این رهبران با فروتنی، فداکاری و از خودگذشتگی، به رشد و توسعه توانمندی‌های هر یک از اعضای تیم کمک می‌کنند. در نهایت، این سبک رهبری باعث می‌شود اعتماد در گروه شکل بگیرد، اعضای گروه روابط عمیق و معناداری با یکدیگر برقرار کنند و به جای فرمان‌برداری و تبعیت، یک محیط حمایت‌کننده و مشارکتی مبتنی بر رفاه و احترام در سازمان ایجاد شود.
ویژگی های اصلی رهبری خدمتگزار چیست؟
همان‌طور که گفتیم، در سبک رهبری خدمتگزار، رهبر به جای این‌که فقط به اعضای تیم دستور بدهد، نیازهای آن‌ها را در اولویت قرار می‌دهد و به رشد و توسعه آن‌ها در یک محیط دوستانه و مبتنی بر مشارکت و همکاری، کمک می‌کند.
رهبر این کار را با کمک ویژگی‌های منحصر خود انجام می‌دهد از جمله:
1_ گوش دادن فعال
رهبران خدمتگزار به‌طور فعال به اعضای تیم خود گوش می‌دهند. در نتیجه کارمندان احساس شنیده شدن و ارزشمند بودن، می‌کنند و در نتیجه، یک فرهنگ مبتنی بر روابط صمیمی و معنادار در سازمان ایجاد و تقویت می‌شود.
2_ همدل
رهبران خدمتگزار با اعضای تیم‌شان به‌خوبی ارتباط برقرار می‌کنند و همیشه در حال تلاش برای درک آن‌ها هستند. در واقع برای این رهبران، ایجاد روابط واقعی بسیار با اهمیت‌تر از تعاملات صرفا کاری یا معامله‌ای است.
3_ التیام‌بخش
رهبران خدمتگزار اعضای تیم خود را درک و حمایت می‌کنند و به رفاه عاطفی و روانی آن‌ها اهمیت می‌دهند زیرا هدف آن‌ها، پرورش یک محیط کاری سالم و متعادل است.
4_ خودآگاه
یکی دیگر از ویژگی‌های مهم رهبر خدمتگزار، خودآگاهی بالا و درک نیازها و عواطف اعضای تیم است. این کار به رهبران کمک می‌کند تا تصمیم‌های آگاهانه‌تری بگیرند و رهبری اثربخشی داشته باشند.
5_ تشویق‌کننده
این رهبران برای انگیزه دادن به اعضای تیم در جهت رسیدن به اهداف سازمان، به‌جای تمرکز بر اقتدار از روش متقاعدسازی استفاده می‌کنند و آن‌ها را تشویق می‌کنند تا در گروه همکاری و مشارکت کنند.
6_ آینده‌نگر
رهبران خدمتگزار آینده‌نگر هستند؛ یعنی این افراد به فراتر از وظایف روزمره فکر می‌کنند و تاثیر بلندمدت تصمیم‌های خود را در نظر می‌گیرند. این ویژگی به همسو کردن عملکرد اعضای تیم با اهداف سازمان کمک می‌کند.
7_ دوراندیش
رهبران خدمتگزار بر اساس تجربیات و داده‌های گذشته، نتایج را پیش‌بینی می‌کنند. این دوراندیشی و بصیرت، مهارت تصمیم‌گیری و مدیریت ریسک آن‌ها را تقویت می‌کند.
8_ حامی
این رهبران خود را حامی، مراقبت و خدمتگزار تیم می‌دانند. به‌عنوان مثال، شرکت استارباکس نمونه‌ای از یک سازمان با سبک رهبری خدمتگزار است. این شرکت به رشد و پرورش کارمندان متعهد است و به همین دلیل، مزایای زیادی مانند بودجه آموزش و منابع مرتبط با ارتقای سلامت روان به کارمندان ارائه می‌دهد.
9_ متعهد به رشد کارمندان
رهبران خدمتگزار پیشرفت شخصی و حرفه‌ای اعضای تیم را در اولویت قرار می‌دهند و کارمندان را تشویق می‌کنند تا به پتانسیل کامل خود دست یابند.
10_ اجتماع‌سازی
اجتماع‌سازی به معنای ایجاد حس تعلق در محیط کار است؛ جایی که اعضای تیم حس کنند با یکدیگر روابط خوبی دارند و ارزش‌های آن‌ها با اهداف و ارزش‌های سازمان هماهنگ هستند.
مثلا در خطوط هوایی ساوت‌وست، مدیران بر اجتماع‌سازی و ایجاد حس همکاری تمرکز دارند؛ آن‌ها به نظرات و ایده‌های اعضای تیم اهمیت می‌دهند و برای ایجاد یک محیط حمایتی و مشارکتی تلاش می‌کنند.
مزایا و معایب رهبری خدمتگزار چیست؟
اگرچه سبک رهبری خدمتگزار به دلیل عملکرد مناسب، تاثیر مثبت بر فرهنگ سازمانی و رضایت کارمندان محبوبیت زیادی دارد اما بی‌عیب نیست. این سبک هم مانند هر سبک رهبری دیگری دارای نقاط قوت و ضعف است که می‌تواند بر اثربخشی آن تاثیر بگذارد. در ادامه برخی از مزایا و معایب آن را بررسی می‌کنیم.
مزایا
رهبری خدمتگزار با مزایایی که دارد باعث ایجاد یک محیط کاری مثبت و موثر می‌شود. برخی از این مزایا عبارتند از:
1_ ایجاد فضای کاری مثبت
رهبران خدمتگزار محیط کاری حامی ایجاد می‌کنند که در آن، افراد به یکدیگر اعتماد دارند و برای هم احترام قائل هستند. این کار باعث افزایش روحیه و همکاری کارمندان می‌شود.
2_ افزایش انگیزه کارمندان
رهبران خدمتگزار بر رشد و توسعه اعضای تیم تمرکز دارند و آن‌ها را تشویق می‌کنند تا به سطوح بالایی از موفقیت‌های شخصی و حرفه‌ای دست یابند.
3_ تصمیم‌گیری بهتر
این رهبران با گوش دادن به نظرات اعضای تیم، تصمیم‌های دقیق‌تر و آگاهانه‌تری می‌گیرند. این کار باعث می‌شود نتیجه کلی بهبود و درصد خطا کاهش یابد.
4_ افزایش رضایت شغلی
وقتی اعضای تیم احساس ارزشمندی می‌کنند، رضایت شغلی و تعهد آن‌ها افزایش می‌یابد و در نتیجه نرخ جابه‌جایی کارمندان کمتر و ثبات سازمانی بیشتر می‌شود.
5_ بهبود روابط
رهبران خدمتگزار ارتباط شفاف را در اولویت قرار می‌دهند؛ ارتباط شفاف باعث می‌شود اعضای تیم احساس شنیده شدن، کنند و سوتفاهم‌ها کمتر شوند.
6_ افزایش فرهنگ اخلاقی
سبک رهبری خدمتگزار با اهمیت دادن به اعضای تیم، فرهنگ سازمانی اخلاقی، مسئولیت‌های اجتماعی و مسئولیت‌پذیری را در محل کار پرورش می‌دهند.
7_ افزایش مشارکت
رهبری خدمتگزار اعضای تیم را به همکاری و حل مشکلات جمعی تشویق می‌کنند و این منجر ایجاد یک تیم قوی‌تر و منسجم‌تر می‌شود.
8_ توانمندسازی
رهبری خدمتگزار بر توانمندسازی اعضا برای ابتکار عمل و تصمیم‌گیری مستقلانه تمرکز دارد؛ این کار باعث افزایش اعتماد به نفس، استقلال و نوآوری کارمندان می‌شود.
9_ تمرکز بر رفاه کارمندان
تمرکز بر رفاه کارمندان در سبک رهبری خدمتگزار، تجربه کاری آن‌ها را افزایش می‌دهد و در نهایت منجر به بهبود تعامل و بهره‌وری سازمان می‌شود.
معایب
در کنار تمام این مزایا، رهبری خدمتگزار همچنین معایبی هم دارد که بر عملکرد سازمان تاثیر می‌گذارد. این معایب عبارتند از:
1_ عدم تمرکز بر نتایج نهایی
گاهی اوقات ممکن است رهبران خدمتگزار بیش از حد بر رفاه کارمندان تمرکز کنند و از عملکرد و نتیجه نهایی غافل شوند.
2_ عدم تناسب با سبک‌های رهبری سنتی‌تر
ممکن است سازمان‌ها یا کارمندانی که به سبک‌های رهبری سنتی و سلسله مراتبی عادت کرده باشند، نتوانند با رهبری خدمتگزار ارتباط بگیرند.
3_ احتمال منفعل شدن رهبر
بیش از حد فروتن و حامی بودن رهبران خدمتگزار می‌تواند منجر به انفعال آن‌ها شود. مثلا ممکن است نتوانند تصمیم‌های قاطع یا سختی بگیرند.
4_ کنترل کم رهبر بر کارمندان
وقتی رهبر خدمتگزار به کارمندان اجازه می‌دهد که در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت کنند، ممکن است کنترلش بر اعضای تیم کمتر شود.
5_ مناسب نبودن برای سازمان‌های بزرگ
سبک رهبری خدمتگزار بیشتر برای تیم‌های کوچک‌تر موثر است؛ جایی که رهبر بتواند به‌طور موثر با هر یک از اعضای تیم ارتباط صمیمانه‌ای برقرار کند. به همین دلیل این سبک برای سازمان‌های بزرگ مناسب نیست.
6_ احتمال سواستفاده از رهبران خدمتگزار
گاهی اوقات اعضای تیم از حمایتگر و خدمتگزار بودن این رهبران سواستفاده کنند که این کار می‌تواند باعث کاهش بهره‌وری سازمان شود.
مدل های رهبری خدمتگزار چیست؟
سبک رهبری خدمتگزار مدل‌های مختلفی دارد که هر یک از این مدل‌ها، اصول و رویکردهای خاصی برای این سبک ارائه داده‌اند. برخی از این مدل‌ها عبارتند از:
1_ مدل گرین‌لیف
گرین‌لیف که سبک رهبری خدمتگزار را بنیان‌گذاری کرده معتقد است این سبک باید بر اساس اصول زیر عمل کند:
- خدمت به دیگران
- کمک به رشد شخصی و حرفه‌ای اعضای تیم
- تصمیم‌گیری با هدف بهبود جامعه و محیط پیرامون
2_ مدل اسپیرز
لری اسپیرز معتقد بود که سبک رهبری خدمتگزار ۱۰ ویژگی اصلی دارد از جمله:
- گوش دادن
- همدلی
- شفابخشی
- آگاهی
- ترغیب
- مفهوم‌سازی
- آینده‌نگری
- مدیریت
- تعهد به رشد اعضای تیم
- اجتماع‌سازی
3_ مدل لایدن
لایدن معتقد است که سبک رهبری خدمتگزار وظایف زیر را دارد:
- خدمت به دیگران
- رشد و توسعه اعضای تیم
- بهبود فرهنگ سازمانی
4_ مدل پترسون
مدل پترسون باور دارد که رهبری خدمتگزار ۷ ویژگی اساسی دارد از جمله:
- عشق
- تواضع
- نوع‌دوستی
- چشم‌انداز
- اعتماد
- توانمندسازی
- خدمت به دیگران
5_ مدل ون دی وین و استون
این مدل می‌گوید سبک رهبری خدمتگزار ۶ اصل دارد:
- توانمندسازی
- فروتنی
- اصالت
- پذیرش اعضای تیم
- شجاعت
- پاسخگویی
6_ مدل رهبران تحول آفرین خدمتی
این مدل ترکیبی از سبک رهبری خدمتگزار و سبک رهبری تحول‌آفرین است که می‌گوید، رهبری خدمتگزار وظایف زیر را بر عهده دارد:
- انگیزه‌بخشی به اعضای تیم
- ایجاد تغییرات مثبت و پایدار در سازمان
7_ مدل هانتر
مدل هانتر بر روابط متقابل رهبر خدمتگزار و اعضای تیم تاکید دارد و معتقد است که این رهبران باید کارهای زیر را انجام دهند:
- توجه به نیازهای دیگران
- فراهم کردن منابع لازم برای رشد کارمندان
- ایجاد انگیزه در کارمندان برای یادگیری و تغییر
نمونه هایی از رهبران خدمتگزار در دنیای واقعی
افرادی که از سبک رهبری خدمتگزار پیروی می‌کنند اغلب در امور بشردوستانه و طرفداری از حقوق بشر فعال هستند. افرادی مانند مادر ترزا، دکتر مارتین لوتر کینگ و آبراهام لینکلن نمونه‌های بسیار خوبی از رهبران خدمتگزار در دنیای واقعی هستند.
این رهبران معمولا از یک رویکرد انسانی‌تر در سازمان‌ها استفاده می‌کنند و بر رفاه محیط کار و شیوه‌های تجاری پایدار تمرکز دارند.
کلام آخر
رهبری خدمتگزار سبکی از رهبری است که بر نیازهای اعضای تیم و توانمندسازی آن‌ها تمرکز دارد. این رهبران با ویژگی‌هایی چون گوش دادن فعال، حامی بودن، همدلی کردن و…، یک محیط کاری مشارکتی و حمایتی پرورش می‌دهند و به افراد کمک می‌کنند تا علاوه‌بر دستیابی به اهداف سازمان، به رشد شخصی و حرفه‌ای نیز برسند.
منابع:
